جوان آنلاین: سردار سپهبد شهید محمدحسین افشردی، معروف به محمد باقری در خانواده‌ای انقلابی و متدین در تهران زاده شد. برادر کوچک‌تر شهید حسن باقری (غلامحسین افشردی)، بنیانگذار واحد اطلاعات عملیات سپاه پاسداران بود. محمد باقری با بیش از ۴۵سال خدمت در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، نقشی کلیدی در تقویت توان دفاعی ایران ایفا کرد. خانواده افشردی یکی از نام‌های جاودان است که داستان زندگی و شهادت اعضای آن، خصوصاً برادران باقری، همسران‌شان و دختر محمد باقری یعنی فرشته باقری، بخشی از تاریخ پرافتخار این سرزمین را روایت می‌کند. در جنگ تحمیلی امریکا و رژیم صهیونیستی علیه کشورمان، اشرف باقری، همسر سردار محمد باقری و دخترشان، فرشته باقری نیز به فیض شهادت نائل آمدند.
محمد باقری یکی از برجسته‌ترین فرماندهان نظامی ایران بود که علاوه بر نقش کلیدی‌اش در میدان نبرد، تأثیر قابل‌توجهی در حوزه‌های علمی و پژوهشی داشت. او به‌عنوان استراتژیست و استاد دانشگاه در زمینه‌های مطالعات راهبردی، جغرافیای سیاسی و ژئوپلتیک شناخته می‌شد و تحصیلات عمیق خود را در علوم نظامی و مطالعات استراتژیک به کار می‌گرفت تا مسائل امنیتی و دفاعی کشور را با رویکردی علمی و تخصصی بررسی کند و راه‌حل‌های نوآورانه‌ای ارائه دهد.
باقری فراتر از یک فرمانده نظامی صرف بود؛ او چهره‌ای علمی و استراتژیستی برجسته بود که تجارب عملی میدانی را با دانش آکادمیک ترکیب و به بازسازی بنیادین و استراتژیک ساختار دفاع ملی ایران کمک کرد. در شرایط پیچیده تحولات منطقه‌ای و جهانی، او به‌عنوان دانشمندی اثرگذار و از معماران اصلی تدوین استراتژی‌های امنیت ملی شناخته می‌شود.
پیشینه خانوادگی و دوران کودکی
محمدحسین افشردی در سال ۱۳۳۹ در تهران در خانواده‌ای مذهبی و با اصالت آذری از روستای افشرد در شهرستان هریس آذربایجان شرقی متولد شد. پدرش، حاج رضا افشردی، کارمند راه‌آهن و فردی پایبند به اصول دینی بود که ارزش‌های اسلامی و اخلاقی را در تربیت فرزندانش نهادینه کرد. مادرش نیز زنی مؤمن و فداکار بود که نقش مهمی در پرورش روحیه معنوی و انقلابی محمدحسین و برادرش حسن داشت. این خانواده که دو فرزندش را در راه انقلاب و دفاع از میهن تقدیم کرد، نمادی از ایثار و مقاومت در تاریخ ایران است.
محمد باقری از خانواده‌ای شریف و متعهد برخاست که نقش مهمی در دفاع مقدس ایفا کردند. برادر بزرگ‌تر ایشان، غلامحسین افشردی به عنوان یکی از پیشگامان اطلاعات عملیات در جبهه‌های جنوب شناخته می‌شد. از ابتدای حضورش در حوزه جنوب و پایگاه منتظران شهادت، غلامحسین با روحیه‌ای خستگی‌ناپذیر و تخصصی در حوزه جمع‌آوری و تحلیل اطلاعات، شروع به تدوین نقشه‌های دقیق مناطق عملیاتی و شناسایی محور‌ها و نقاط کلیدی دشمن کرد.
فعالیت‌های غلامحسین افشردی تنها به جمع‌آوری اطلاعات محدود نشد؛ او بنیانگذار بایگانی اسناد جنگ، ترجمه اسناد حیاتی و راه‌اندازی واحد شنود بیسیم‌های دشمن بود و در طراحی و سازماندهی گردان‌های رزمی و تعیین ترکیب نیروها، تجهیزات و پشتیبانی رزمی نیز نقشی اساسی ایفا کرد. بدین‌صورت، خانواده شهید باقری، مظهر هم‌افزایی خرد نظامی، تعهد و ایثار بودند که با همدلی و تخصص، ستون‌های محکم دفاع ملی را ساختند و نام خود را در تاریخ افتخار ایران جاودانه کردند.
نام خانوادگی این دو برادر افشردی بود. محمد باقری در این باره توضیح داده است؛ اوایل جنگ، برادرش حسن به دلیل عدم شناسایی توسط دشمن، نام مستعار حسن باقری را برای خود انتخاب کرد. به دلیل شباهت ظاهری بسیار زیاد این دو برادر، همه در جبهه متوجه نسبت خانوادگی آنها می‌شدند. در نتیجه، محمدحسین افشردی نیز برای احترام به ساحت مقدس امام باقر (ع) و برادر بزرگ‌تر، نام خود را به محمد باقری تغییر داد.
مسئولیت‌های دفاع مقدس و پس از آن
سردار محمد باقری در دوران دفاع مقدس مسئولیت‌های مهمی را بر عهده داشت. ابتدا، ایشان به عنوان نیروی عملیاتی مشغول فعالیت بود. سپس به مسئول اطلاعات لشکر‌های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی منصوب شد. از سال ۱۳۶۲ تا پایان جنگ تحمیلی، وی به عنوان مسئول اطلاعات عملیات نیروی زمینی سپاه و قرارگاه‌های کربلا و خاتم‌الانبیاء (ص) خدمت کرد.
مسئولیت‌های ایشان پس از دفاع مقدس نیز به شرح ذیل است:
۱. رئیس اداره اطلاعات ستاد کل نیرو‌های مسلح
۲. معاون اطلاعات و عملیات ستاد کل نیرو‌های مسلح
۳. رئیس ارکان و امور مشترک نیرو‌های مسلح
۴. معاون هماهنگ‌کننده قرارگاه مرکزی خاتم‌الانبیاء
۵. ریاست ستاد کل نیرو‌های مسلح (وی هشتم تیر‌ماه ۱۳۹۵، با حکم فرمانده معظم کل قوا، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به عنوان جایگزین سرلشکر سیدحسن فیروزآبادی به ریاست ستاد کل نیرو‌های مسلح منصوب شد.)
سوابق علمی و تألیفات
سردار باقری دارای مدرک دکتری در رشته جغرافیای سیاسی و ژئوپلتیک از دانشگاه تربیت مدرس بوده است. ایشان عضو هیئت علمی دانشگاه عالی دفاع ملی با مرتبه استاد تمامی بود و در این دانشگاه و دانشگاه تربیت مدرس به تدریس اشتغال داشت. وی همچنین تألیفات متعددی در زمینه‌های ژئوپلتیک قفقاز، منطقه غرب آسیا و حقوق بین‌الملل دریایی در خلیج فارس و تنگه هرمز دارد.
حجم قابل توجه آثار علمی، پژوهشی و راهبردی دکتر محمد باقری گواه روشنی بر بینش عمیق، جامع‌نگری راهبردی و تعهد بی‌دریغ ایشان به اعتلای امنیت و قدرت ملی ایران است؛ مجموعه‌ای که مرز‌های دانش نظامی را گسترش داده و افق‌های نوینی پیش روی سیاستگذاران، فرماندهان و پژوهشگران آینده کشور گشوده است.
ایشان همچنین عضو قطب علمی جغرافیای سیاسی کشور و از اعضای هیئت مؤسس انجمن ژئوپلتیک ایران بود.
نوآوری‌های فناورانه
شهید محمد باقری به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین فرماندهان نظامی ایران، نقش مهمی در توسعه فناوری‌های دفاعی و بازتعریف ساختار‌های نظامی کشور داشت. او که از سال ۱۳۵۹ وارد سپاه پاسداران شد، در طول جنگ تحمیلی در زمینه اطلاعات و عملیات فعالیت کرد و با الهام از برادرش حسن به طراحی و اجرای عملیات‌های پیچیده نظامی پرداخت. محمدحسین در جبهه‌های جنگ با استفاده از هوش و مهارت خود در برنامه‌ریزی به عمق خاک عراق نفوذ و شکست‌های سنگینی به ارتش بعثی وارد کرد.
پس از جنگ، او به‌عنوان معاون اطلاعات و عملیات ستاد کل نیرو‌های مسلح (۱۳۸۱ تا ۱۳۹۵) و معاون هماهنگ‌کننده قرارگاه مرکزی خاتم‌الانبیاء به نوسازی ساختار‌های اطلاعاتی و عملیاتی نیرو‌های مسلح کمک کرد. در دوران ریاست ستاد کل نیرو‌های مسلح (از ۸ تیر ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۴)، محمد باقری تمرکز ویژه‌ای بر انسجام اطلاعاتی، توسعه قدرت موشکی، تقویت جنگ سایبری و پیشبرد عملیات‌های فرامرزی داشت. او با تدوین دکترین‌های (نظریه) امنیتی نوین به تقویت عمق استراتژیک دفاعی ایران کمک و نقش کلیدی در خودکفایی نظامی کشور ایفا کرد.
یکی از نوآوری‌های برجسته او، تقویت زیرساخت‌های سایبری و توسعه فناوری‌های بومی مانند پهپاد‌ها و سامانه‌های موشکی بود. او با تأکید بر آموزش و تربیت نیرو‌های متخصص به ارتقای توان علمی و عملیاتی نیرو‌های مسلح کمک کرد. همچنین به‌عنوان یک پژوهشگر در زمینه جغرافیای سیاسی، تحلیل‌های او در زمینه ژئوپلتیک به تدوین استراتژی‌های کلان دفاعی کشور کمک کرد. تأسیس انجمن ژئوپلتیک ایران و مشارکت در همایش‌های علمی، نشان‌دهنده تعهد او به تلفیق دانش نظری و تجربه عملی در زمینه دفاع بود.
محمد باقری از برجسته‌ترین فرماندهان نظامی ایران بود که نقش مؤثری فراتر از میدان نبرد در حوزه‌های علمی و پژوهشی ایفا کرد. او علاوه بر فعالیت‌های نظامی، به‌عنوان استراتژیست و استاد دانشگاه در زمینه مطالعات راهبردی، جغرافیای سیاسی و ژئوپلتیک شناخته می‌شد.
وی فراتر از فرمانده نظامی، چهره علمی ممتاز و استراتژیستی کم‌نظیر بود که تجارب میدانی و دانش آکادمیک را درهم آمیخت تا پایه‌های دفاع ملی ایران را به شکلی بنیادین و استراتژیک بازسازی کند. او در کوران تحولات پیچیده منطقه‌ای و جهانی، دانشمند راهگشا و معمار استراتژی‌های امنیتی ملی به شمار می‌آمد.
تخصص ایشان در تحلیل دقیق نقشه‌های سیاسی، موقعیت‌های راهبردی و جریان‌های قدرت منطقه‌ای و جهانی به او این توان را بخشید تا با دیدی تیزبین و ژرف‌اندیش، جایگاه ایران را در معادلات سخت و پیچیده امنیتی تثبیت کند.
فرماندهی شایسته
باقری در سال ۱۳۸۷ از سوی فرمانده کل قوا، مقام معظم رهبری به درجه سرلشکری نائل آمد. ارتقای محمد باقری به درجه سرلشکری در سال ۱۳۸۷، نتیجه مستقیم سابقه طولانی و درخشان وی در زمینه‌های مختلف است:
- ضریب اثربخشی بالا در عملیات‌های حساس: مدیریت اطلاعات و عملیات نیروی زمینی سپاه و حضور در قالب قرارگاه‌های کربلا و خاتم‌الانبیاء، نقطه عطفی در کارنامه او بود. این تجربه گسترده در میدانی حساس، عملکرد نظامی‌اش را به شدت تحت تأثیر مثبت قرار داد.
- تداوم خدمات در سطح ستاد کل نیرو‌های مسلح: وظایف سنگین ریاست اداره اطلاعات، معاونت اطلاعات و عملیات و ریاست ارکان نیرو‌های مسلح، به همراه هماهنگ‌کنندگی قرارگاه خاتم‌الانبیاء، نشان از اعتماد عمیق فرماندهی کل قوا به توانمندی‌های او بود.
- توانمندی مدیریت در شرایط پیچیده: استقرار نیروها، هماهنگی میان یگان‌ها، طراحی عملیات‌های راهبردی و مقابله با تهدیدات فرامنطقه‌ای، نکات برجسته و قابل توجه در مسیر ارتقای وی بودند.
- اعتبار علمی و تخصصی: تسلط علمی بر جغرافیای سیاسی و ژئوپلتیک همراه با تجربه عملی در دفاع و امنیت، او را به یکی از بهترین فرماندهان نظامی کشور تبدیل کرد.
نتیجه این مجموعه عوامل موجب شد رهبر معظم انقلاب اسلامی با حکم صریح، محمد باقری را به عنوان رئیس ستاد کل نیرو‌های مسلح منصوب کند. این انتخاب، نمادی از شایستگی، تخصص و نقش کلیدی ایشان در حفظ امنیت ملی بود.
شهید باقری همچنین به پاس خدمات ارزشمندش مفتخر به دریافت چندین نشان عالی نظامی شد.
تسلط بر دانش ژئوپلتیک
درک عمیق محمد باقری از جغرافیای سیاسی، یعنی هنر فهم تأثیر و اهمیت فضای جغرافیایی در سیاست و امنیت کشور‌ها باعث شد تا نیرو‌های مسلح ایران بر مبنای واقعی‌ترین و زیربنایی‌ترین داده‌های جغرافیایی سازماندهی شوند. محمد باقری بر این باور بود که تسلط به این دانش یعنی تسلط بر قلب تپنده جنگ‌های مدرن؛ علمی که در آن نگاهی فراتر از مرز‌ها و زمین‌های خشک، چشم‌اندازی ساختاری به رقابت بین بازیگران منطقه‌ای و جهانی دارد.
